စီပုိး - Hep C ( သုိ႔ ) Silent Killer

(This post is dedicated to thousands of people including my best friends who died from liver cancer)
-ၿမတ္စုိး-
၀၄-၀၃-၂၀၁၆
ခႏၶာကုိယ္ ထဲရွိ အဂၤါအစိတ္အပုိင္းေတြထဲ မွာ အသည္း က အၾကီးုဆံုး ႏွင့္ အလုပ္ လုပ္ရဆုံး အဂၤါအစိတ္အပုိင္းၿဖစ္တယ္။ စားေသာက္တဲ့ အစားအစာမ်ား မွတဆင့္ ပရုိတိန္းဓာတ္ကုိ ထုတ္လုပ္ေပးၿပီး၊ လုိအပ္သည့္ ေနရာ၊ လုိအပ္သည့္ အခ်ိန္တြင္ အဟာရ အၿဖစ္ ေၿပာင္းလဲေပးသလုိ၊ အစား အေသာက္ ထဲတြင္ပါ၀င္သည့္ အႏၱာရယ္ၿဖစ္ေစသည့္ ဓာတ္မ်ား ကုိ ဖယ္ရွားၿပီး ေသြးကုိ သန္႔စင္မႈ ၿပဳလုပ္ေပးသည့္ အဂၤါအစိတ္အပုိင္း ၿဖစ္သည္။
ဒီေတာ့ အရပ္စကားနဲ႔ ေၿပာရရင္ - အသည္း ဟာ ကား တစီးလုိ ပါပဲ။ ေမာင္းရတာ မ်ားေလေလ (သုိ႔) ကားေဟာင္း သြားေလ၊ ကားဟာ ခြ်တ္ၿခံဳက် လာေလေလ၊ ပ်က္စီးဖုိ႔ မ်ားလာေလပဲ။ ကုိယ့္ကားကုိ အၿမန္ဆုံး ခြ်တ္ၿခံဳ က်မသြားေအာင္ ၊ ၾကာရွည္ခံေအာင္ ထိမ္းသိမ္းယုယဖုိ႔ ၊ ထိခုိက္ မပ်က္စီးေစေအာင္ ဂရုစုိက္ဖုိ႔ ေတာ့ လုိပါတယ္။ တနည္းအားၿဖင့္ အလုပ္ လုပ္ရဆုံး အဂၤါအစိတ္အပုိင္း ၿဖစ္တဲ့ အသည္း ကုိ ၾကာရွည္ခံေအာင္ ၊ က်န္းမာေရး ႏွင့္ ညီညြတ္ စြာ ေနထုိင္ စားေသာက္ ၿပီး ၊ဂရုတစုိက္ရွိ ၾက ဖုိ႔ အသက္ၾကီးငယ္မေရြး၊ လူတုိင္းကုိ အၾကံၿပဳပါရေစ။
အသည္းေရာဂါ အထူးကု ဆရာ၀န္ၾကီးမ်ားရဲ႕ အဆုိအရ၊ သန္႔ရွင္း လတ္ဆတ္သည့္ ဟင္းသီးဟင္းရြက္၊ သစ္သီး၀လံ က ေန ရရွိသည့္ enzymes မ်ားဟာ ခႏၶာ ကုိယ္အတြင္း အဆိပ္၊ အညစ္အေၾကးမ်ား ကုိ ဖယ္ရွားေပးၿပီး၊ ေသြးသန္႔စင္ေပးၿဖင့္ အသည္း အလုပ္လုပ္ေနရမႈ ကုိ ေလ်ာ့ က်ေစကာ၊ အသည္း ကုိ ၾကာရွည္ခံ ေစတယ္လုိ႔ ဆုိတယ္။ ထုိ႔ အတူ အသားမ်ား၊ ဓာတုေဗဒ အဆိပ္သင့္ အစားအစာမ်ား စားရင္ေတာ့ အသည္း က ပုိမုိ အလုပ္လုပ္ရသၿဖင့္ အသည္းပ်က္စီးမႈ ကုိ ပုိမုိလြယ္ကူေစ တယ္ လုိ႔ အၾကံေပး ေထာက္ၿပေၿပာဆုိၾကတယ္။ ဆုိလုိတာ က ေရမ်ားမ်ား ေသာက္သည့္ အေလ့အထ၊ သန္႔ရွင္း လတ္ဆတ္သည့္ ဟင္းသီးဟင္းရြက္၊ သစ္သီး၀လံ စားသုံးသည့္ အေလ့အထ၊ အဟာရ ၿပည့္၀သည့္ အစားအစာ စားသုံးသည့္ အေလ့အထ၊ ကူးစက္ေရာဂါ မၿပန္႔ပြားေအာင္ ကာကြယ္ေရး ပညာေပးသည့္ အစီအစဥ္မ်ား ကုိ လုပ္ငန္းခြင္ ရွိ ၀န္ထမ္းမ်ား အား ေလ့က်င့္ေပးသည့္ အေလ့အထ၊ အပါအ၀င္ လူမႈပတ္၀န္းက်င္တြင္ လူေနမႈ ပုံစံ ( Life Style) မ်ားကုိ ေၿပာင္းလဲေပးေစၿခင္းၿဖင့္ အသည္းပ်က္စီးမႈ၊ အသည္းကင္ဆာ ၿဖစ္ပြားမႈ ကုိ ေလ်ာ့က်လာေစႏုိင္တယ္လုိ႔ ဆုိတယ္။
အသည္းကုိ ဘာေၾကာင့္ ဂရုစုိက္သင့္သလဲ?။
အသည္းကင္ဆာ ၿဖစ္ေစတဲ့ ကူးစက္ေရာဂါ စီပုိး( ေခၚ) Hep c ကုိ တခ်ိဳ႔ က Slient Killer လုိ႔ ေခၚၾကတယ္။ တကယ္ပဲ စီပုိးဟာ HIV လုိ႔ ေခၚတဲ့ ကုိယ္ခံစြမ္းအားက် ကူးစက္ေရာဂါထက္ ဆုိး၀ါးတယ္။ ပုိမုိ ကူးစက္ၿပန္႔ပြားမႈ လြယ္သလုိ၊ ေသဆုံးမႈ ရာခုိင္ႏွဳန္းလည္း မ်ားတယ္။ စီပုိး ကူးစက္ သြားၿပီဆုိရင္ ေဆး၀ါးကုသမႈလည္း မလြယ္၊ ေဆး၀ါး က လည္း ေစ်းၾကီးၿမင့္ၿပီး၊ ရွားပါးတာေၾကာင့္၊ အင္မတန္ မွ ေၾကာက္စရာေကာင္းပါတယ္။ အသည္းေရာင္ အသားဝါ စီပိုးဟာ ေသြးကေန တဆင့္ အသည္းကို ေရာက္သြားၿပီး ေရာဂါပိုးေတြ ပြားမ်ား လာတာျဖစ္ပါတယ္။ Hep C ေရာဂါပိုးဟာ နာတာရွည္ ေရာဂါကိုု ျဖစ္ေစၿပီး လူကို ေသတဲ့ အထိ ဆိုးက်ဳိးေပးတယ္။ အသည္း အထူးကု ဆရာ၀န္ၾကီးေတြရဲ႕ အဆုိအရ၊ တခါတရံ ကူးစက္ ခံရၿပီးၿပီးျခင္း မသိဘဲ ႏွစ္ ၂၀၊ ႏွစ္၄၀ ၾကာမွ ကုိယ္ခံစြမ္းအားက်လာတဲ့ အခါေတြ မွာ ရုတ္တရက္ သိရွိ ရတာေတြ၊ ေသြးအန္မွ သိၾကတာေတြလည္း ရွိပါတယ္။ အသည္းပ်က္စီးေနမႈ၊ အသည္းကင္ဆာ ၿဖစ္ေစတဲ့ ကူးစက္ေရာဂါ စီပုိး( ေခၚ) Hep c ကူးစက္ခံခဲ့ရမႈ ကုိ အခ်ိန္ေႏွာင္း မွ သတိၿပဳမိ ေလ့ရွိၾကတယ္။
အေမရိကန္ ႏွင့္ Hep C
အေမရိကန္ႏုိင္ငံ မွာ Hep C အသည္းေရာင္ အသားဝါ စီပိုး ကူးစက္ ခံစားေနရသူ ၃. ၂ သန္းေက်ာ္ ရွိၿပီး၊ တကမၻာလုံး မွာ သန္း ၁၇၀ ေက်ာ္ရွိတယ္လုိ႔ အေမရိကန္ႏုိင္ငံ အသည္းေရာင္ အသားဝါ စီပုိး တုိက္ဖ်က္ေရး အဖြဲ႔ ႏွင့္ ကမာၻ့ ကုလသမဂၢ က်မ္းမာေရးအဖြဲ႔ WHO က ထုတ္ၿပန္တဲ့ မွတ္တမ္းေတြ မွာပါရွိပါတယ္။ အေမရိကန္ ႏုိင္ငံ မွာ Hep C အသည္းေရာင္ အသားဝါ စီပိုး ႏွင့္ ေသဆုံးသူ ဦးေရ ဟာ တႏွစ္ ကုိ ပွ်မ္းမွ် ၁၂, ၀၀၀ ရွိၿပီး၊ ကူးစက္သူ အသစ္ ဦးေရ က ေတာ့ တႏွစ္ ကုိ ၁၇, ၀၀၀၀ တုိးပြားလာေနတယ္လုိ႔ အေမရိကန္ ကူးစက္ေရာဂါတုိက္ဖ်က္ေရး ဗဟုိ ဌာန က ဆုိတယ္။ Hep C အသည္းေရာင္ အသားဝါ စီပိုး ကူးစက္ ခံစားေနရသူေတြရဲ႕ ၇၅ % ဟာ မိမိ တုိ႔ရဲ႕ အသည္းပ်က္စီးေနတာတာ ကုိ ေသခါနီး ခ်ိန္ထိ မသိရွိၾက၊ သတိ မထားမိၾကဘူးလုိ႔ အေမရိကန္ ဗဟုိ ေရာဂါထိမ္းခ်ဳပ္မႈ ႏွင့္ ကာကြယ္ေရး အဖြဲ႔- က ထုတ္ၿပန္တဲ့ သုေတသန စစ္တမ္းထဲ့ မွာ ေဖာ္ၿပထားတယ္။ ေရာဂါၿဖစ္ၿပီလုိ႔ သိရွိတဲ့ အခ်ိန္မွာ ကူးစက္ေရာဂါ ဟာ ကြ်မ္းသြားၿပီး၊ ကုသ လုိ႔ မရေတာ့ တဲ့ အဆင့္ ကုိ ေရာက္ရွိ သြားတက္ၾကတယ္လုိ႔ ဆုိတယ္။
အေမရိကန္ ဗဟုိ ေရာဂါထိမ္းခ်ဳပ္မႈ ႏွင့္ ကာကြယ္ေရး အဖြဲ႔- CDC (Centers for Disease Control and Prevention) ႏွင့္ အသည္းေရာင္ အသားဝါ စီပုိး တုိက္ဖ်က္ေရး အဖြဲ႔ က ေတာ့ ၁၉၄၅-၁၉၆၅ ၾကား မွာ ေမြးဖြားလာသူေတြ ဟာ အသည္းေရာင္ အသားဝါ စီပုိး ကူးစက္ခံရမႈ၊ အသည္းပ်က္စီးမႈ အႏၱရာယ္မ်ားတာေၾကာင့္ ေသြးစစ္ စမ္းသပ္ခံယူၾကဖုိ႔ တုိက္တြန္းထားပါတယ္။
အေမရိကန္ အသည္းေရာင္ အသားဝါ စီပုိး တုိက္ဖ်က္ေရး အဖြဲ႔ က အေမရိကန္ႏုိင္ငံသားမ်ား အသည္း ပ်က္ဆီးမႈ မရွိေအာင္၊ ေရွာင္သင့္သည့္ အခ်က္( ၅) ခ်က္ ကုိ ေထာက္ၿပထားတယ္။
 ၁) အရက္ အလြန္အကြ်ံ ေသာက္သုံးၿခင္း၊ (Drinking too much alcohol over time can be devastating to the liver.)
 ၂) အရက္နာ က်သည့္ အခါ Tylenol အကုိက္အခဲေပ်ာက္ေဆး ကုိ ေသာက္သုံးၿခင္း၊ Tylenol တြင္ပါ၀င္သည့္ acetaminophen ဓာတ္တမ်ိဳး သည္ အသည္းကုိ ပ်က္စီးေစၿခင္း။ (Taking too much acetaminophen (main ingredient in Tylenol) can also hurt the liver.)
 ၃) စီပိုးသည္ မူးယစ္ေဆး၀ါးသုံးစြဲၿခင္း၊ လိင္ ဆက္ဆံၿခင္း၊ ေသြးနဲ႔ ကိုယ္တြင္း အရည္ကေန တဆင့္ ကူးစက္တဲ့ ေရာဂါပိုး ၿပန္႔ပြားၿခင္း ရွိသလုိ၊ ေရာဂါကူးစက္ေနသည့္ မိခင္မ်ား မွ ေမြးဖြားလာသည့္ ခေလးငယ္မ်ား တြင္လည္း ေရာဂါပိုး ကူးစက္ၿပန္႔ပြားေစၿခင္း၊ (Birth to an HCV-infected mother, sex with infected partner, injecting drug use and other shared drug paraphernalia)
 ၄) အဟာရခ်ဳိ႔တဲ့ၿခင္း (သုိ႔) အဟာရ ၿပည့္ ၀ေစသည့္ အစားအစာမ်ား ကုိ လုံေလာက္စြာ မစားသုံးၿခင္း၊ (Not eating enough nutritious foods –malnutrition)
 ၅) အဆိပ္သင့္ အစားအစာ (သုိ႔) ဓာတုေဗဒ အဆိပ္သင့္ေနသည့္ အစားအစာမ်ား စားသုံးၿခင္း၊ အသည္းကုိ ပ်က္စီးေစသည့္ ေဆး၀ါးမ်ား မွီ၀ဲၿခင္း တုိ႔ ၿဖစ္တယ္။ (Eating poisonous wild mushrooms or taking a combination of medicines that do not interact properly can damage the liver and lead to liver disease. If caught early enough, a plan of action can be implemented to prevent further damage. Therefore, it’s important to contact your doctor if your body shows signs of liver damage.
ဒီထဲမွာ စိတ္၀င္စားဖုိ႔ ေကာင္းသည့္ အခ်က္က အေမရိကန္ အရက္ေသာက္သုံးသည့္ သူမ်ား အရက္နာက်လွ်င္ Tylenol အကုိက္အခဲေပ်ာက္ေဆး ကုိ သုံးစြဲၿခင္း မွ သည္ အသည္းကင္ဆာၿဖစ္မႈ ပုိမုိမ်ားၿပားလာေန တယ္လုိ႔ အေမရိကန္ အသည္းကင္ဆာ တုိက္ဖ်က္ေရး အဖြဲ႔ၾကီးက ဆုိထားတယ္။ အေမရိကန္ႏုိင္ငံ တြင္ အသည္းပ်က္စီးမႈ ကုိ လူငယ္မ်ားတြင္ အမ်ားဆုံးေတြ႔ရွိရၿပီး၊ အရက္ေသာက္ၿပီး၊ Tylenol အကုိက္အခဲေပ်ာက္ေဆး မေသာက္ရန္ လူငယ္မ်ားကုိ သတိေပး တုိက္တြန္းႏွဳိးေဆာ္မႈ ၿပဳထားတယ္။
ၿမန္မာ ႏွင့္ စီပုိး
၁၉၈၀ ပတ္၀န္းက်င္ကာ လ မွာ ၿမန္မာႏုိင္ငံ အ၀ွန္း မွာ အသည္းေရာင္ အသားဝါ စီပုိး နဲ႔ ေသဆုံးမႈ ၊ စီပုိး ေရာဂါကူးစက္ၿပန္႔ပြားေနမႈ အၾကီး အအက်ယ္ ၿဖစ္ပြားခဲ့တယ္။ သုိ႔ေသာ္ ေရာဂါကူးစက္ၿပန္႔ပြားေနမႈကုိ အာဏာရွင္ ဦးေန၀င္း အစုိးရ လက္ထပ္၊ ျမန္မာႏိုင္ငံ က်န္းမာေရးဝန္ႀကီးဌာန က လူထု က်န္းမာေရး အတြက္ အေရးေပၚ အေၿခအေန မေက်ညာ ခဲ့ပဲ ၊သတင္း အခ်က္အလက္မ်ားကုိ လည္း ဖုန္းကြယ္ခဲ့ၾကတယ္။ ႏုိင္ငံေတာ္ အဆင့္ အၿဖစ္ ႏုိင္ငံ အ၀ွန္း စီမံခ်က္ခ်ကာ ကူးစက္ေရာဂါတုိက္ဖ်က္ေရး ႏွင့္ ၾကိဳတင္ ကာကြယ္မႈ အစီအစဥ္ေတြ ကုိ လည္း မခ်မွတ္ခဲ့ၾကပါဘူး။ ယင္းကာလ မွစ၍ အသည္းေရာင္ အသားဝါ စီပိုးေၾကာင့္ တခ်ိဳ႕ မွာ ေသဆုံးၿခင္း၊ တခ်ိဳ႔ မွာ ကူးစက္ေရာဂါ မ်ား ခႏၶာကုိယ္အတြင္း ငုတ္လွ်ဳိသြားၿခင္း၊ လူမႈ ပတ္၀န္းက်င္တြင္ စီပုိး ကူးစက္ေရာဂါ ဆက္လက္ ၿပန္ႏွ႔ံေနၿခင္း မ်ား ရွိခဲ့တယ္။
ၿမန္မာ ႏုိင္ငံ မွာ ၁၉၆၀-၁၉၈၀ ၾကားမွာ ေမြးဖြားသည့္ သူမ်ား အသည္းေရာင္ အသားဝါ စီပုိး ကူးစက္ခံရမႈ အႏၱရာယ္မ်ား တာေၾကာင့္ ေသြးစစ္ စမ္းသပ္မႈ ခံယူၾကဖုိ႔ ၿမန္မာႏုိင္ငံ လူထု က်န္းမာေရး ကာကြယ္ ေစာင့္ေရွာက္မႈ အၿငိမ္းစား ဆရာ၀န္ၾကီး ေဒါက္တာၿဖဴၿဖဴစုိး က တုိက္တြန္းအၾကံၿပဳခဲ့သလုိ ၊ ကူးစက္ေရာဂါ ကာကြယ္ ေရး သုေတသနၿပဳေနၾကသည့္ ၿပည္ပေရာက္ ၿမန္မာဆရာ၀န္ၾကီးမ်ား၊ ေဆးပညာရွင္မ်ား က လည္း တုိက္တြန္းထားပါတယ္။
ၿမန္မာ ႏုိင္ငံ မွာေတာ့ အသည္းေရာင္ အသားဝါ စီပုိး ကူးစက္ေနသူ ဦးေရ ႏွဳန္းထား အတြက္ အစုိးရဆက္တုိင္း က စနစ္တက် သုေတသန စစ္တမ္း ၿပဳလုပ္ထားမႈ မရွိခဲ့သၿဖင့္ မွန္ကန္သည့္ အခ်က္အလက္ မ်ား ရရွိဖုိ႔ရန္ ႏွင့္ ခန္႔မွန္းတြက္ခ်က္ရန္ ခက္ခဲေနဆဲၿဖစ္သည္။ သုိ႔ေသာ္ ဒီေရာဂါပုိး ကူးစပ္မႈ မ်ားတဲ့ ႏိုင္ငံ တႏုိင္ငံ အျဖစ္ ကမာၻ့ ကုလသမဂၢ က်မ္းမာေရးအဖြဲ႔ WHO ႏွင့္ အေမရိကန္ ဗဟုိ ေရာဂါထိမ္းခ်ဳပ္မႈ ႏွင့္ ကာကြယ္ေရး အဖြဲ႔- CDC (Centers for Disease Control and Prevention) က သတ္မွတ္ ထားပါသည္။
ရန္ကုန္ၿမိဳ႔ အေၿခစုိက္ အစုိးရ မဟုတ္သည့္ အသည္းေရာဂါ ေစာင့္ၾကည့္ေရး အသင္း ရဲ႕ ဆန္းစစ္ေလ့လာခ်က္ အရ လူဦးေရ ရဲ႕ ၂ ရာခုိင္ႏွဳန္းက ေန ၅ ရာခုိင္ႏွဳန္းၾကားရွိတယ္လုိ႔ ခန္႔မွန္းထားတယ္။ ဆုိလုိတာ က လူဦးေရ ၁ သန္း က ေန ၃ သန္းနီးပါး အၾကား အသည္းေရာင္ အသားဝါ စီပုိး ကူးစက္ေနတယ္လုိ႔ ခန္႔မွန္းထားတယ္။ သုေတသန ဆန္းစစ္ေလ့လာ မႈ ၿပဳလုပ္လုိ႔ မရတဲ့ ေ၀းလံတဲ့ ေဒသေတြ မွာ အခ်က္အလက္ေတြ ရရွိဖုိ႔ ခက္ခဲတာမုိ႔ ၊တကယ့္လက္ေတြ႔ မွာ အသည္းေရာင္ အသားဝါ စီပုိး ကူးစက္ေနသူ ဦးေရ ဟာ ခန္႔မွန္းတြက္ခ်က္ထားတာတဲ့ ဦးေရထက္ ပုိမ်ားႏုိင္တယ္လုိ႔ ဆုိထားတယ္။ ဒါဟာ အင္မတန္ မွ ေၾကာက္မတ္ဖြယ္ေကာင္းတဲ့ ႏွဳန္းထားၿဖစ္ေနတယ္။
ၿမန္မာႏုိင္ငံ မွာ အသည္းကင္ဆာၿဖစ္ပြားမႈ ဘာေၾကာင့္ အၿမင့္ဆုံး တုိးပြားလာေနသလဲ? ။ ၿမန္မာႏုိင္ငံ လူထု က်န္းမာေရး ကာကြယ္ ေစာင့္ေရွာက္မႈ အၿငိမ္းစား ဆရာ၀န္ၾကီး ေဒါက္တာၿဖဴၿဖဴစုိး က အခုလုိ ေလ့လာဆန္းစစ္ သုံးသပ္ထားတယ္။
၁) အလုပ္လက္မဲ့ ႏွင့္ စိတ္ဓာတ္က်ဆင္းမႈေၾကာင့္ အရက္ေသာက္သုံးမႈ တုိးပြားလာေနၿခင္း၊
၂) မူးယစ္ေဆး၀ါး သုံးစြဲမႈမ်ား မွတဆင့္ ကူးစက္ၿခင္း။ ( Exposure to others’ blood through shared needles or drug paraphernalia (even many years ago and even if it was only once) may be the source of hepatitis C infection.)
၃) အဟာရခ်ိဳ႔တဲ့ၿခင္း ႏွင့္ အဆိပ္သင့္သည့္ အစားအစာမ်ား စားသုံးေနရၿခင္း၊ (Not eating enough nutritious foods –malnutrition and Eating poisonous foods)
၄) အက်ဥ္းေထာင္ မ်ား ၊ေဆးရုံမ်ား၊ အလုပ္ရုံမ်ား၊ အားကစားရုံမ်ား တြင္ ထိေတြ႔မႈမ်ား ႏွင့္ ထိခုိက္ဒဏ္ရာ ရမႈမ်ား မွ တဆင့္ ကူးစက္ၿခင္း အၿပင္ ၊ တက္တုိး ထုိးၿခင္း၊ ေသြးလွဴၿခင္း၊ ေဆးထုိးအပ္မ်ား မွတဆင့္ လည္း ကူးစက္မႈ တုိးမ်ားေနၿခင္းမ်ား ကုိ ေတြ႔ရသည္။
• Blood transfusion, blood products (plasma, immune globulin, platelets, etc.) or organ transplant from infected donor.
• Exposure to infected blood through occupation, manicures, pedicures, piercings, tattoos, sports, sharing personal care items (razors, toothbrushes, etc.)
• Unsterile medical injections or poorly sterilized medical equipment
Although most medical facilities go to great lengths to be sure all equipment is sterilized, there have been reported cases of hepatitis C traced back to the use of reused or incompletely sterilized medical equipment.
၄) စီပုိး ေရာဂါကူးစက္ေနသည့္ မိခင္မ်ား မွ ေမြးဖြားလာေသ ာ ခေလးငယ္မ်ား တြင္လည္း ကူးစက္ ေရာဂါပိုး ၿပန္႔ပြားၿခင္း၊ (Birth to an HCV-infected mother)
၅) လိင္ ဆက္ဆံၿခင္း (sex with infected partner)၊ ေသြးနဲ႔ ကိုယ္တြင္း အရည္ကေန တဆင့္ ကူးစက္တဲ့ ေရာဂါပိုး ၿပန္႔ပြားၿခင္း၊
၆) အစုိးရ မွ ထိေရာက္စြာ တုိက္ဖ်က္သည့္ အစီအစဥ္၊ လုပ္ငန္းခြင္ အတြင္း ကာကြယ္ေရးအစီအစဥ္ ႏွင့္ ပညာေပးမႈ အားနည္းၿခင္း
ရ) ဆင္းရဲမြဲေတၿခင္း၊
ဒီအခ်က္ေတြ ကုိလည္း ကုလသမဂၢ အပါအ၀င္၊ ႏုိင္ငံတကာ က သုေတသနၿပဳထားတဲ့ စစ္တမ္းေတြ ထဲမွာလည္း ေတြ႔ရတယ္။ ၿမန္မာႏုိင္ငံ မွာ ကူးစက္မႈ အေပၚ စိတ္၀င္စားဖုိ႔ ေကာင္းသည့္ အခ်က္က လုပ္ငန္းခြင္ ႏွင့္ ေဆးရုံမ်ားမွ တဆင့္ ကူးစက္လာၿခင္း၊ အက်ဥ္းေထာင္ခ်ခံခဲ့ ရတဲ့ ႏုိင္ငံေရးအက်ဥ္သားမ်ား၊ အက်ဥ္းေထာင္ မွ ၿပန္လည္လြတ္ေၿမာက္လာခ်ိန္ တြင္ စီးပုိးမ်ား ကူးစက္မႈ ပုိမုိမ်ားၿပားသည့္ အေထာက္အထားမ်ား ခုိင္လုံစြာ ေတြ႔ရွိေနရတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အက်ဥ္းေထာင္ေတြ၊ လုပ္ငန္းခြင္ေတြ ႏွင့္ ေဆးရုံေတြ ဟာ အင္မတန္ မွ ေၾကာက္စရာ ေကာင္းသည့္ ကူးစက္ေရာဂါၿပန္႔ပြား ေစသည့္ ပင္မ အရင္းအၿမစ္ တခုလုိၿဖစ္ေနတယ္။
အသည္းေရာင္ အသားဝါ စီပုိး ကုိ ဘယ္လုိ တုိက္ဖ်က္ၾကမလဲ?။
လူထု က်န္းမာေရး ေစာက္ေရွာက္မႈ ဆရာ၀န္ၾကီး ေဒါက္တာ ၿဖဴၿဖဴစုိး က အခု လုိ အၾကံၿပဳထားတာေတြ႔ရတယ္။
1) (Diagnosis)- အသည္းေရာင္ အသားဝါ စီပုိး ႏွင့္ အသည္း ပ်က္စီးမႈ ရွိမရွိ ၾကိဳတင္ သိရွိေစရန္ Liver Blood Test ၊ Liver Function Test ေသြးစစ္ဖုိ႔ ႏွင့္ ကူးစက္ ေရာဂါ အခ်က္ၿပသေကၤတ ေတြ ကုိ အစဥ္အၿမဲ သတိၿပဳၾကပါ။
2) (Treatment)- အသည္းေရာဂါ ဆရာ၀န္ၾကီးမ်ား ရဲ႕ လမ္းညႊန္မႈ အတုိင္း သာ ေဆး၀ါးကုသမႈ ကုိ ခံယူပါ။
3) ( Support)- အသည္းေရာင္ အသားဝါ စီပုိး ကုိ တႏုိင္ငံ လုံ အတုိင္းအတာ ၿဖင့္ အစုိးရ မွ ထိေရာက္စြာ တုိက္ဖ်က္သည့္ အစီအစဥ္မ်ား ၊ ပညာေပးမႈ အစီအစဥ္မ်ား၊ သုေတသန စစ္တမ္းမ်ား ေကာက္ခံမႈမ်ား ကုိ စနစ္တက် ထိေရာက္စြာ ၿပဳလုပ္ေပးသင့္တယ္လုိ႔ အဆုိၿပဳထားတယ္။
အသည္းေရာင္ အသားဝါ စီပုိး ကုိ တုိက္ဖ်က္ရာ မွာ လူထု က်န္းမာေရး အက်ိဳး ကုိ ေရွ႔ရွဳ႔ ၿပီး-
၁) ေစ်းကြက္တြင္ လူထု အား အဆိပ္သင့္သည့္ အစားအစာမ်ား ေရာင္းခ်ေနၿခင္း ကုိ အလ်င္အၿမန္္ တားၿမစ္ပိတ္ပင္ အေရးယူသင့္တယ္။
၂) လုပ္ငန္းခြင္မ်ား၊ေဆးရုံမ်ား၊အက်ဥ္ေထာင္မ်ား တြင္ အသည္းေရာင္ အသားဝါ စီပုိး ကူးစက္ၿပန္႔ပြားမႈမရွိရန္ ထိမ္းခ်ဳပ္သည့္ အစီအစဥ္မ်ား၊ ကာကြယ္ေရး ပညာေပးသည့္ အစီအစဥ္မ်ား ထားရွိသင့္သည္။
၃) လူေနမႈ ပုံစံ ( Life Style) ကုိ ေၿပာင္းလဲေစသည့္ ပညာေပး အစီအစဥ္ မ်ားကုိ ေဆာင္ရြက္ ၿခင္း။
ဥပမာ- အရက္ အလြန္အကြ်ံ ေသာက္မႈ အေလ့အထ၊ သန္႔စင္ေသာ ေရ ကုိ ေသာက္သုံးမႈနည္းပါးေနၿခင္း အေလ့အထ၊ အစားအေသာက္မ်ား၌ ဆီမ်ား အလြန္အကြ်ံ သုံးစြဲ ခ်က္ၿပဳတ္ ၿခင္း အေလ့အထ ေတြ ကုိ ေၿပာင္းလဲဖုိ႔ လုိတယ္လုိ႔ အၾကံၿပဳထားပါတယ္။
(ဒီေဆာင္ပါးကုိ အသည္းကင္ဆာ ေရာဂါ ႏွင့္ ရုတ္တရက္ ကြယ္လြန္သြားေသာ ခ်စ္သူငယ္ခ်င္း သာေက်ာ္ေမာင္ အတြက္ ရည္စူး၍ ေရးသားခဲ့ပါသည္။ ေဆာင္ပါးတြင္ The American Liver Foundation, CDC- Centers for Disease Control and Prevention , ႏွင့္ National Medical Association မွ အခ်က္အလက္မ်ား ကုိ ကုိးကား ေဖာ္ၿပထားသည္။)
(Ref: ကုိးကား)
Interview with Dr Phyu Phyu Soe
အေမရိကန္ ဗဟုိ ေရာဂါထိမ္းခ်ဳပ္မႈ ႏွင့္ ကာကြယ္ေရး အဖြဲ႔- CDC (Centers for Disease Control and Prevention)
The American Liver Foundation,
Hepatitis C Statistics, National Medical Association
Hepatitis C by the Numbers: Facts, Stats, & You
Hepatitis research to be conducted nationwide in February
5 Foods Hurting The Liver
HEPATITIS C PROGRAM